Το Λοΐ, το Στρέφι, το Κουτήφαρι και η εκμίσθωση μοναστηριακής γης το 1841
Στις 4 Οκτωβρίου 1841, τρία χωριά της επαρχίας Ανδρούσας —το Λοΐ (σημερινά Διόδια Μεσσηνίας), το Στρέφι και το Κουτήφαρι— γίνονται μάρτυρες της τοπικής εφαρμογής ενός μέτρου που είχε ξεκινήσει οκτώ χρόνια νωρίτερα. Οι τοπικοί πάρεδροι και ιερείς των χωριών βεβαιώνουν εγγράφως τη δημοσίευση μιας κρατικής διακήρυξης για την εκμίσθωση της επικαρπίας ελαιοδέντρων, περιουσίας που ανήκε σε διαλυμένα μοναστήρια.
Το έγγραφο των παρεδρων – 4 Οκτωβρίου 1841
Οι υποφαινόμενοι ειδικοί πάρεδροι Στρέφην, Λοΐ, Κουτούφαρι μετά των ιερέων δηλοποιούμε ότι σήμερον ελάβομεν το υπ’ αριθμόν 183: έγγραφον του δημάρχου Αριστομένους σταλ[…] εις τους ειδικούς παρέδρους την υπ’ αριθμόν 4569: διακήρυξιν της Β. Διοικήσεως Μεσσηνίας περί ενοικιάσεως της εφετινής επικαρπίας των ελαιοδέντρων ανηκόντων εις τα διαλελυμένα μονύδρια των επαρχιών Καλαμών και Μεσσήνης.
Εδημοσιεύσαμεν αυτήν σήμερον εις τους κατοίκους των χωρίων των παρεδριών τούτων: εις Στρέφην, Λοΐ και Κουτούφαρι.
τη 4: 8βρίου 1841
Οι ειδ. πάρεδροι
(Λυμπέρης Κρεμμυδάς)[υπογραφές λοιπών παρέδρων και ιερέων]
Ο ρόλος του παρεδρου και η τοπική διοίκηση
Ο πάρεδρος ήταν τοπικός εκπρόσωπος του δημάρχου σε κάθε χωριό, με αρμοδιότητες ενημέρωσης των κατοίκων, εκτέλεσης διοικητικών πράξεων και μεταφοράς αποφάσεων του κράτους. Στο Λοΐ, ο Λυμπέρης Κρεμμυδάς ενεργεί ως τέτοιος κρίκος: λαμβάνει, δημοσιοποιεί και επιβεβαιώνει επίσημα τη διακήρυξη της Βασιλικής Διοίκησης.
Το θεσμικό σχέδιο της Αντιβασιλείας
Η πολιτική για τη διάλυση των μικρών μονών και τη διαχείριση της εκκλησιαστικής περιουσίας ξεκίνησε με το Βασιλικό Διάταγμα της 25ης Σεπτεμβρίου 1833, το οποίο όμως δεν δημοσιεύθηκε ποτέ σε Φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως. Η εφαρμογή του στηρίχθηκε σε εγκυκλίους, κυρίως του Κωνσταντίνου Σχινά, και σε αποφάσεις που λήφθηκαν χωρίς κοινοβουλευτικό έλεγχο.
Η βασική πρόβλεψη ήταν ότι τα μοναστήρια με λιγότερους από έξι μοναχούς θα διαλύονταν. Οι μοναχοί θα μετακινούνταν σε άλλες μονές και η περιουσία τους —κινητή και ακίνητη— θα ετίθετο υπό κρατική διαχείριση, με τα έσοδα να καταλήγουν στο Εκκλησιαστικό Ταμείο για την ενίσχυση της Παιδείας και της Εκκλησίας.
Ο Λ. φον Μάουρερ και η έμπνευση της μεταρρύθμισης
Ο Λούντβιχ φον Μάουρερ, μέλος της Βαυαρικής Αντιβασιλείας και νομικός με βαθιά θεσμική σκέψη, υπήρξε ο κύριος εμπνευστής αυτής της πολιτικής. Αν και παρέμεινε στην Ελλάδα μόλις δέκα μήνες (1834), σχεδίασε ένα σύστημα κρατικού ελέγχου επί της Εκκλησίας, της τοπικής διοίκησης και της αγροτικής γης.
Στο πλαίσιο αυτό ίδρυσε:
- το Αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Ελλάδος,
- το Εκκλησιαστικό Ταμείο,
- τους Δήμους και τους παρεδρους,
- και θεσμοθέτησε την εκποίηση ή εκμίσθωση των μοναστηριακών περιουσιών.
Τι απέγινε η περιουσία των διαλυμένων μονών
Η κινητή περιουσία (εικόνες, βιβλία, σκεύη) σε πολλές περιπτώσεις λεηλατήθηκε, πωλήθηκε πρόχειρα ή δεν καταγράφηκε. Η ακίνητη περιουσία — όπως ελαιοπερίβολοι, αμπέλια και βοσκοτόπια — εκμισθώθηκε τοπικά, όπως στο Λοΐ, αλλά τα έσοδα δεν καταλήγαν πάντα στο Εκκλησιαστικό Ταμείο. Η διοικητική εποπτεία αποδείχθηκε ανεπαρκής και το σχέδιο απέδωσε λιγότερα από τα αναμενόμενα.
Από μοναστήρι σε κοινότητα
Η εκμίσθωση του 1841 στο Λοΐ αφορά την επικαρπία — την ετήσια παραγωγή των ελαιοδέντρων, όχι την ιδιοκτησία της γης. Ο καρπός παραχωρείται προσωρινά, η γη παραμένει στο Δημόσιο. Μέσω των παρεδρων και των Δήμων, η μοναστηριακή γη μετατρέπεται σε δημόσιο πόρο και η κοινότητα συμμετέχει στην εκμετάλλευσή της.
Το τεκμήριο του 1841 αποτυπώνει όχι απλώς μια διοικητική πράξη, αλλά μια βαθύτερη αλλαγή στη σχέση Εκκλησίας – Κράτους – Τοπικών Κοινωνιών. Το Λοΐ, όπως και τα υπόλοιπα χωριά της Μεσσηνίας, μεταβαίνει από την εξάρτηση από το μοναστήρι στη συμμετοχή στην κρατική διοίκηση και τη διαχείριση της γης.
