Ένας σχολικός συνεταιρισμός στην καρδιά της Μεσσηνίας
Το 1957, στο χωριό Διόδια της Μεσσηνίας, ιδρύθηκε ένας σχολικός συνεταιρισμός που σύντομα θα ξεχώριζε σε όλη την περιοχή. Εμπνευστής και οργανωτής του ήταν ο δάσκαλος Αθανάσιος Βέργης, ένας άνθρωπος με βαθιά πίστη στην παιδαγωγική αξία της συνεργασίας και της κοινωνικής δράσης.
Ο σχολικός συνεταιρισμός λειτούργησε λίγα χρόνια, αλλά άφησε ισχυρό αποτύπωμα. Έφερε το όνομα Μέλισσα — ένα όνομα συμβολικό για τη συλλογικότητα, την εργατικότητα και την αρμονική συνύπαρξη.
Για να κατανοηθεί όμως η σημασία αυτού του εγχειρήματος, χρειάζεται πρώτα να δούμε το γενικότερο πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάχθηκε: πώς διαμορφώθηκε η ιδέα των σχολικών συνεταιρισμών στην Ελλάδα, ποια ήταν τα βασικά χαρακτηριστικά τους, ποιοι φορείς τους υποστήριξαν, και με ποιον τρόπο συνδέθηκαν με την τοπική κοινωνία και την καθημερινότητα των μαθητών.
Σχολικοί συνεταιρισμοί: μια παιδαγωγική πρόταση με ρίζες και μεταμορφώσεις
Η ιδέα των σχολικών συνεταιρισμών προϋπήρχε του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ήδη από τη δεκαετία του ’30, μεμονωμένοι δάσκαλοι σε μικρά χωριά ίδρυσαν συνεταιρισμούς με σκοπό την κάλυψη βασικών υλικών αναγκών των μαθητών και την καλλιέργεια πνεύματος συνεργασίας. Οι συνεταιρισμοί αυτοί ήταν ασυντόνιστοι, χωρίς θεσμική υποστήριξη και συνήθως προσωρινοί.
Το 1954, η ΠΑΣΕΓΕΣ, με τη συνεργασία του Υπουργείου Παιδείας και της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος, ανέλαβε την οργανωμένη ανασυγκρότηση του θεσμού. Εκδόθηκε ειδικό εγχειρίδιο ίδρυσης και λειτουργίας, διοργανώθηκαν επιμορφωτικά σεμινάρια και οι συνεταιρισμοί εντάχθηκαν στο παιδαγωγικό πλαίσιο της εποχής.
Κατά την περίοδο 1955–1965 παρατηρήθηκε σημαντική ανάπτυξη του θεσμού, με αρκετά σχολεία να δημιουργούν ενεργούς συνεταιρισμούς. Το 1985, με τον Ν. 1566, η λειτουργία τους θεσμοθετήθηκε ως μέρος της σχολικής ζωής.
Από τη δεκαετία του 2000 και μετά, η λειτουργία τους υποχώρησε, κυρίως λόγω της κατάργησης της Υπηρεσίας Συνεταιριστικής Εκπαίδευσης και της έλλειψης σταθερής παιδαγωγικής υποστήριξης.
Πλαίσιο ίδρυσης και λειτουργίας σχολικών συνεταιρισμών
Η ίδρυση ενός σχολικού συνεταιρισμού ξεκινούσε με απόφαση της γενικής συνέλευσης των μαθητών και ολοκληρωνόταν με την έγκριση του σχολικού επιθεωρητή. Τα μέλη διακρίνονταν σε τακτικά (μαθητές) και επίτιμα (ενήλικες υποστηρικτές).
Ο συνεταιρισμός είχε Διοικητικό και Εποπτικό Συμβούλιο, ενώ οι βασικοί πόροι του προέρχονταν από:
– εισφορές μελών,
– δάνεια ή δωρεές από τοπικούς συνεταιρισμούς,
– έσοδα πρατηρίου σχολικών ειδών,
– καλλιέργεια σχολικού αγρού ή κήπου,
– εκτροφή ζώων, μελισσοκομία, χειροτεχνίες,
– οργάνωση σχολικών εορτών και δράσεων.
Ο παιδαγωγικός σκοπός δεν περιοριζόταν στην οικονομική λειτουργία. Όπως αναφέρει το εγχειρίδιο:
Ὁ σχολικὸς συνεταιρισμὸς εἶναι ἐλευθέρα ἕνωσις τῶν μαθητῶν, μὲ σκοπὸν τὴν ἀπὸ κοινοῦ ὀργάνωσιν ἐργασιῶν, τὰς ὁποίας διαχειρίζονται ὑπευθύνως οἱ ἴδιοι, μὲ τὴν στοργικὴν συμπαράστασιν τῶν διδασκάλων των, πρὸς ἐπίτευξιν ὁμαδικῶν ἀγαθῶν.
Οι μαθητές μάθαιναν να εργάζονται συλλογικά, να αποφασίζουν μέσα από διαδικασίες και να συμμετέχουν στη διαμόρφωση του σχολικού περιβάλλοντος.
Τα βιβλία του σχολικού συνεταιρισμού
Η διοικητική και λογιστική οργάνωση του συνεταιρισμού στηριζόταν στην τήρηση των εξής βιβλίων:
– Βιβλίο Μελών
– Βιβλίο Πρακτικών Γενικών Συνελεύσεων
– Βιβλίο Πρακτικών Διοικητικού Συμβουλίου
– Βιβλίο Ταμείου
– Βιβλίο Ταμιευτηρίου (όπου λειτουργούσε)
– Κατάλογος ειδών πρατηρίου ή παραγωγής
Η ευθύνη τηρήσεως ανήκε στους μαθητές, με την εποπτεία του δασκάλου.
Ο απολογισμός του σχολικού συνεταιρισμού Διοδίων για τα έτη 1957–1958
Στο τέλος του 1958, η εφημερίδα Μεσσηνιακά Νέα δημοσίευσε έναν εκτενή απολογισμό της διετούς δράσης του σχολικού συνεταιρισμού Διοδίων, ο οποίος ξεχώριζε για την πρωτοτυπία, την οργάνωση και τη ζωντανή του παρουσία μέσα στην κοινότητα.
Ο συνεταιρισμός είχε ιδρυθεί στις 5 Μαΐου 1957 από τον δάσκαλο Αθανάσιο Βέργη και αριθμούσε 93 τακτικά μέλη και 7 επίτιμα. Συνεργάστηκε συστηματικά με τον Γεωργικό Συνεταιρισμό Στέρνας, την Ένωση Συνεταιρισμών Μεσσήνης και το δημοτικό σχολείο Στρέφι.
Ανάμεσα στις κύριες δράσεις του περιλαμβανόταν η ίδρυση πρατηρίου βιβλίων και γραφικής ύλης, η παρασκευή και διανομή μαθητικών συσσιτίων, η οργάνωση εράνων για τη στήριξη μαθητών και κατοίκων, καθώς και η παροχή υλικής βοήθειας σε πληγέντα σχολεία όπως της Αετοφωλιάς.
Ο κύκλος δραστηριοτήτων δεν περιορίστηκε στο σχολείο: οι μαθητές καθάρισαν και εξωράισαν το διδακτήριο, διαμόρφωσαν τον προαύλιο χώρο, φύτεψαν δενδρύλλια, συμμετείχαν στη μεταφορά υδροσωλήνων του χωριού, στον υδροχρωματισμό πηγών και τοίχων, και βοήθησαν στην ισοπέδωση δρόμων και την επίχωση της νέας σχολικής αίθουσας. Παράλληλα, ίδρυσαν σχολικό φαρμακείο και συνεισέφεραν στη φροντίδα ηλικιωμένων και ασθενών του χωριού.
Στο πλαίσιο του ταμιευτηρίου του συνεταιρισμού, οι μαθητές κατέθεσαν συνολικά 1.600 δραχμές, ποσό που αξιοποιήθηκε για εκπαιδευτική εκδρομή στην Τρίπολη, τη Βυτίνα, τον Λάδωνα και την Ολυμπία. Η εκδρομή αυτή χαρακτηρίστηκε πλήρως επιτυχημένη και αποτέλεσε κορυφαία στιγμή συλλογικής εμπειρίας.
Πέραν αυτών, η «Μέλισσα» διοργάνωσε σχολικές εορτές, δημοσίευσε εντυπώσεις από τη δράση της, ίδρυσε ομάδα για την ανεύρεση απολεσθέντων ειδών, εμπλούτισε τη σχολική βιβλιοθήκη, συνέβαλε σε εράνους για τον στρατό και τον Ερυθρό Σταυρό και πούλησε διδακτικά βιβλία σε αγρότες. Οι μαθητές πραγματοποίησαν επιπλέον εκδρομές για την παρατήρηση του τοπικού περιβάλλοντος και την κατανόηση της γεωγραφίας της περιοχής.
Η οικονομική διαχείριση ήταν εξίσου εντυπωσιακή. Κατά την περίοδο 1957–1958, οι συνολικές εισπράξεις από εργασία και δράσεις ανήλθαν σε 9.165 δραχμές, τα έξοδα σε 7.675 δραχμές, ενώ το πλεόνασμα έφτασε τις 1.490 δραχμές. Η συνολική περιουσία του συνεταιρισμού υπολογιζόταν σε 5.180 δραχμές.
Το δημοσίευμα της εφημερίδας έκλεινε με ευθεία αναφορά στο μέλλον του χωριού. Ο συντάκτης υπογράμμιζε ότι τα Διόδια διαθέτουν γεωργικό συνεταιρισμό που χρειάζεται δραστηριοποίηση και ότι, χάρη στην πρόσφατη ύδρευσή τους και τη γεωγραφική τους θέση, μπορούν να γνωρίσουν θαυμάσια εξέλιξη. Για να συμβεί αυτό, έγραφε, πρέπει πρώτα οι κάτοικοι να δουλέψουν ενωμένοι — όπως ακριβώς έδειξαν τα παιδιά τους μέσα από τη «Μέλισσα».
Μια παρακαταθήκη συνεργασίας και φροντίδας
Ο σχολικός συνεταιρισμός Μέλισσα δεν ήταν μόνο ένα επιτυχημένο παράδειγμα παιδαγωγικής πρακτικής. Ήταν μια μορφή συλλογικής μνήμης, μια έμπρακτη απάντηση στο ερώτημα: τι μπορεί να πετύχει μια σχολική κοινότητα όταν βασίζεται στην εμπιστοσύνη, τη συνεργασία και την αίσθηση του «μαζί».
Η δράση του δεν περιορίστηκε στο σχολείο. Απλώθηκε στο χωριό, στους ανθρώπους, στην κοινότητα. Τα παιδιά δεν έμαθαν μόνο δεξιότητες· έμαθαν συμμετοχή, συνεισφορά και φροντίδα για το κοινό. Σε μια εποχή που κυριαρχεί το ατομικό, η Μέλισσα υπενθυμίζει ότι το σχολείο μπορεί να είναι και χώρος κοινού βιώματος, ευθύνης και σχέσης με τον τόπο.
