Η μαρτυρία του Pacifico το 1700 για Apano Loi και Cato Loi
Η έκδοση του 1700 του Breve Descrizione Corografica del Peloponneso o Morea αποτελεί την παλαιότερη γνωστή πηγή που καταγράφει ρητά τη διάκριση του χωριού Λοΐ σε δύο οικισμούς: Apano Loi και Cato Loi. Στην περιγραφή του Pacifico, το Απάνω Λοΐ και το Κάτω Λοΐ εντάσσονται στην επαρχία της Ανδρούσας. Η αναφορά αυτή δεν φαίνεται να βασίζεται σε επίσημη απογραφή και πιθανόν αντανακλά έναν εσωτερικό προσδιορισμό των κατοίκων ή έναν διαχωρισμό γεωμορφολογικό ή εθιμικό.
Pier’ Antonio Pacifico και η Χωρογραφική Περιγραφή του Μορέως (1700–1704)
Ο Pier’ Antonio Pacifico, προϊστάμενος ιερέας (pievano) της ενοριακής εκκλησίας της Santa Maria di Cervarese, αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση λόγιου της ύστερης Βενετοκρατίας, ο οποίος συνδύασε εκκλησιαστικό αξίωμα με μακρόχρονη λόγια ενασχόληση. Το συγγραφικό του έργο κορυφώνεται στην ιστορικογεωγραφική περιγραφή της Πελοποννήσου, καρπό δεκαετούς μελέτης, συλλογής προφορικών μαρτυριών από κατοίκους και ταξιδιώτες, και αξιοποίησης πλήθους γραπτών πηγών, όπως δηλώνει στην εισαγωγή του.
Ο ίδιος ήλπιζε να ολοκληρώσει έναν εκτενή τόμο για την Ελλάδα, αλλά, λόγω της απουσίας του από τη Βενετία και άλλων δυσχερειών, τελικά εκδόθηκε μόνο ένας συνοπτικός τόμος αφιερωμένος ειδικά στην Πελοπόννησο.
Αναγνωρίζοντας τον ελλειπτικό και ανομοιογενή χαρακτήρα της εργασίας του, την χαρακτηρίζει «γυμνή περιγραφική χαρτογραφία» και παρακαλεί για επιείκεια στα τυπογραφικά λάθη. Παρά ταύτα, η σύνθεση του έργου ενσωματώνει πλήθος στοιχείων: γεωγραφία, τοπωνυμία, μνημεία, καταγωγές πληθυσμών, ιστορικές επιτομές, οικόσημα και μυθολογικές συνδέσεις, συγκροτώντας μια ανθρωπογεωγραφική εικόνα της Πελοποννήσου.
Η έκδοση του 1700 ως έργο ιστορικής γεωγραφίας
Η πρώτη έκδοση του έργου του Pacifico κυκλοφόρησε το 1700 στη Βενετία, από τον εκδότη Domenico Lovisa, με πλήρη τίτλο Breve Descrizione Corografica del Peloponneso o Morea. Ο χαρακτήρας του έργου είναι φιλολογικός, θεολογικός και εθνογραφικός. Παρότι περιλαμβάνει σημαντικές πληροφορίες για την ηγεμονική, στρατιωτική και θρησκευτική ιστορία της Πελοποννήσου, δεν συνιστά γεωγραφικό ή διοικητικό εργαλείο.
Η επαρχία Ανδρούσας κατά τον Pacifico το 1700
Στην έκδοση του 1700, ο Pacifico στην ενότητα για την επαρχία Ανδρούσας, την οποία προσδιορίζει γεωγραφικά ως γειτνιάζουσα με την Καρύταινα και την Καλαμάτα (Territorio d’Andrussa confina con Caritena, e Calamata), καταγράφει 78 οικισμούς, περιλαμβανομένης και της πόλης. Τα τοπωνύμια, άλλοτε είναι αναγνωρίσιμα και άλλοτε παραμορφωμένα από τη φωνητική μεταγραφή.
Η παρουσία των Apano Loi και Cato Loi εντός αυτής της ενότητας επιβεβαιώνει ότι για τον Pacifico το Λοΐ αποτελούσε, έστω και φευγαλέα ή ανεπίσημα, διττό τοπωνύμιο. Η παράθεση δεν είναι αλφαβητική, αλλά ακολουθεί μια κάποια τοπογραφική σειρά, γεγονός που ενισχύει την άποψη ότι πρόκειται για λόγια αναπαράσταση και όχι για επιτόπια απογραφή.
Η έκδοση του 1704 και η ενσωμάτωση της επίσημης βενετικής απογραφής
Το 1704 εκδόθηκε νέα εκδοχή της Breve Descrizione από τον ίδιο εκδότη, εμπλουτισμένη με μια επίσημη απογραφή που διενεργήθηκε από τον Giusè Albergetti.
Η απογραφή αυτή αποτελεί τη βενετική διοικητική καταγραφή των τεσσάρων επαρχιών του Μορέως, οργανωμένων σε 24 περιοχές, με πλήρη κατάλογο οικισμών ταξινομημένων τοπογραφικά. Συντάχθηκε από τον μηχανικό Giusè Albergetti, επόπτη του Κτηματολογίου της Μορέως (Catastico), κατ’ εντολή της Γερουσίας της Βενετίας.
Η περίπτωση του Λοΐ υπό το πρίσμα των δύο εκδόσεων
Η σύγκριση των δύο εκδόσεων καταδεικνύει τις τοπωνυμικές ασυνέπειες. Στην έκδοση του 1700, ο Pacifico αναφέρει την ύπαρξη δύο χωριών με το όνομα Λοΐ, το Apano Loi και το Cato Loi, τοποθετώντας τα στην επαρχία της Ανδρούσας.
Στην έκδοση του 1704, όπου παρατίθεται η απογραφή του Albergetti, εμφανίζεται μόνο ένα ενιαίο χωριό με το όνομα Lay, το οποίο εντάσσεται διοικητικά στην επαρχία της Κορώνης.
Ερμηνευτική αποτίμηση της μαρτυρίας του 1700
Η αναφορά στα Apano Loi και Cato Loi ίσως αποτυπώνει έναν ξεχασμένο τοπικό διαχωρισμό, που ενδεχομένως αντανακλούσε γεωγραφική ή κοινωνική πραγματικότητα. Παρότι δεν επανεμφανίζεται σε άλλες πηγές, αξίζει να καταγραφεί ως μαρτυρία μιας εναλλακτικής τοπικής αντίληψης ή μορφής προφορικής γεωγραφίας.
