Η Πελοπόννησος στις αρχές του 15ου αιώνα
Η Πελοπόννησος εμφανίζεται στις πρώτες δεκαετίες του 15ου αιώνα κατακερματισμένη. Το φραγκικό Πριγκιπάτο της Αχαΐας, παρότι αποδυναμωμένο, εξακολουθεί να υφίσταται υπό διάφορους λατινικούς οίκους. Οι Βενετοί κατέχουν τα παράκτια φρούρια και λιμάνια της Μεθώνης, της Κορώνης, του Ναυπλίου και της Μονεμβασίας. Στο εσωτερικό της Πελοποννήσου, το Δεσποτάτο του Μυστρά , με τους Παλαιολόγους, αποτελεί τη βασική εστία βυζαντινής εξουσίας.
Η ενδυνάμωση των Παλαιολόγων και η προετοιμασία για τη Μεσσηνία
Το 1427, ο αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος και ο αδελφός του Κωνσταντίνος εκστρατεύουν στον Μοριά. Η νίκη κατά του Καρόλου Τόκκου στις Εχινάδες και η παράδοση της Γλαρέντζας στους Βυζαντινούς οδηγούν το επόμενο έτος σε πολιτική συμμαχία, αφού ο Κωνσταντίνος νυμφεύεται τη Θεοδώρα Τόκκο, αδελφή του Καρόλου.
Ο Θεόδωρος Β΄ Παλαιολόγος, δεσπότης του Μυστρά, ενώ είχε αποφασίσει να εγκαταλείψει τη διοίκηση και να γινει μοναχός, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Φραντζή ή Σφραντζή, αλλάζει γνώμη και παραμένει στην εξουσία. Παρ’ όλα αυτά, παραχωρεί στον αδελφό του τις βυζαντινές περιοχές της Μεσσηνίας, θεμελιώνοντας έτσι τη συγκρότηση δύο διακριτών διοικητικών ενοτήτων. Ο Θεόδωρος στη Λακωνία και ο Κωνσταντίνος στη δυτική Πελοπόννησο.
Η παραχώρηση περιοχών της Μεσσηνίας στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο το 1428
Η παραχώρηση τελέστηκε με διοικητική τυπικότητα. Ο πρωτοστράτορας Ιωάννης Φραγγόπουλος, που διοικούσε ως εκπρόσωπος του Θεοδώρου, παρέδωσε τις περιοχές στον απεσταλμένο του Κωνσταντίνου, Γεώργιο Φραντζή ή Σφραντζή, ο οποίος και τις παρέλαβε. Στο Χρονικό του ο Φραντζής καταγράφει τα φρούρια, τις πόλεις και τα χωριά που περιήλθαν στη δικαιοδοσία του Κωνσταντίνου:
«Καὶ γὰρ εἰ καὶ καλόγερος οὐ ἐγένετο ὁ δεσπότης κὺρ Θεόδωρος, ἵνα ἀπομείνῃ ἅπας ὁ τόπος αὐτοῦ εἰς τὸν κὺρ Κωνσταντῖνον τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, ἀλλ’ οὖν καὶ οὕτως δέδωκε πρὸς αὐτὸν τὴν Βοστίτζαν, καὶ εἰς τὸ ἄλλο μέρος, ὅσα δὴ ἦρχεν ὁ Φραγγόπουλος πρωτοστράτωρ, Ἀνδροῦσαν λέγω καὶ Καλαμάταν καὶ Πήδημα καὶ Μάνην καὶ Νησὶν καὶ Σπιτάλιν καὶ Γρεμπένιν καὶ Ἀετὸν καὶ Λωῒ καὶ Νεόκαστρον καὶ Ἀρχάγγελον καὶ ἕτερα πολλά· · ἃ καὶ σταλεὶς ἐγὼ παρέλαβον ταῦτα παρὰ τοῦ ῥηθέντος πρωτοστράτορος.»
«Διότι πράγματι, ακόμη κι αν δεν έγινε καλόγερος ο δεσπότης κύριος Θεόδωρος, ώστε να παραμείνει ολόκληρη η περιοχή του στον κύριο Κωνσταντίνο, τον αδελφό του, ωστόσο και έτσι του έδωσε τη Βοστίτσα, καθώς και την άλλη περιοχή, όση δηλαδή διοικούσε ο Φραγγόπουλος πρωτοστράτορας — εννοώ την Ανδρούσα και την Καλαμάτα και το Πήδημα και τη Μάνη και το Νησί και το Σπιτάλι και τη Γρεμπενή και τον Αετό και το Λωΐ και το Νεόκαστρο και τον Αρχάγγελο και πολλά άλλα· τα οποία μάλιστα, αφού στάλθηκα εγώ, τα παρέλαβα από τον προαναφερθέντα πρωτοστράτορα.»
Η περίπτωση του Λωΐ
Το Λωΐ (Λοΐ), που καταγράφεται από τον Σφραντζή, ταυτίζεται με τον σημερινό οικισμό Διόδια Μεσσηνίας. Στη θέση Παλιόπυργος σώζονται ερείπια πύργου, τεκμήρια της μεσαιωνικής φρουριακής παρουσίας. Η θέση του χωριού μεσαιωνικού πύργου, ενταγμένου σε αμυντικό πλέγμα για τον έλεγχο των δυτικών περασμάτων. Η περιοχή λειτουργούσε ως σύνδεσμος μεταξύ ενδοχώρας και των ενετικών βάσεων της Κορώνης και της Μεθώνης
Από τη Μεσσηνία στην πολιτική ενοποίηση
Η κατοχή των νέων εδαφών επιτρέπει στον Κωνσταντίνο να επιβάλει τον έλεγχό του και να στραφεί κατά των τελευταίων φραγκικών θυλάκων. Το 1429–1430 πολιόρκησε την Πάτρα, κατέλαβε την πόλη και εδραίωσε την ελληνική κυριαρχία σχεδόν σε ολόκληρη την Πελοπόννησο. Το 1432, μετά τον θάνατο του Θεοδώρου Β΄, ο Κωνσταντίνος παραμένει κυρίαρχος στη δυτική χερσόνησο, ενώ τα αδέλφια του Θωμάς και Δημήτριος αναλαμβάνουν άλλες περιφέρειες του δεσποτάτου.
Αναχώρηση για την Κωνσταντινούπολη και εγκατάλειψη του Μορέως
Το 1449, μετά τον θάνατο του Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγου, ο Κωνσταντίνος καλείται να ανέλθει στον θρόνο της Κωνσταντινούπολης. Τη διοίκηση του δεσποτάτου αναλαμβάνουν οι αδελφοί του, Θωμάς και Δημήτριος Παλαιολόγος, οι οποίοι σύντομα συγκρούονται μεταξύ τους. Οι Οθωμανοί εκμεταλλεύονται την εσωτερική αστάθεια και επιβάλλουν φόρο υποτέλειας.
Η κατάρρευση και το τέλος του Δεσποτάτου
Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453, η Πελοπόννησος παραμένει τυπικά ελεύθερη, αλλά διοικητικά διασπασμένη. Το 1460 ο Μωάμεθ Β΄ οργανώνει εκστρατεία και καταλαμβάνει την περιοχή. Ο Δημήτριος παραδίδει τον Μυστρά χωρίς μάχη, ενώ ο Θωμάς εγκαταλείπει την Πελοπόννησο και καταφεύγει στη Δύση.
Τα πρόσωπα που αναφέρονται στο άρθρο
Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος: Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1425–1448). Αδελφός του Θεοδώρου, του Κωνσταντίνου, του Θωμά και του Δημητρίου. Επέβλεψε την πολιτική ενοποίηση της Πελοποννήσου.
Θεόδωρος Β΄ Παλαιολόγος: Δεσπότης του Μυστρά, γιος του Μανουήλ Β΄. Διοίκησε τη Λακωνία και παραχώρησε τη Μεσσηνία στον Κωνσταντίνο.
Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος: Δεσπότης της δυτικής Πελοποννήσου και τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου. Έπεσε μαχόμενος το 1453.
Θωμάς Παλαιολόγος: Δεσπότης στην Αχαΐα και τη βορειοδυτική Πελοπόννησο. Μετά την κατάκτηση του Μορέως κατέφυγε στη Ρώμη.
Δημήτριος Παλαιολόγος: Διοικητής του Μυστρά. Παρέδωσε τον Μυστρά στον Μωάμεθ Β΄ το 1460 και έζησε υπό οθωμανική προστασία.
Ιωάννης Φραγγόπουλος: Πρωτοστράτωρ του Θεοδώρου Β΄. Παρέδωσε τις περιοχές της Μεσσηνίας στον Σφραντζή. Αργότερα υπηρέτησε υπό τον Κωνσταντίνο.
Γεώργιος Σφραντζής: Διπλωμάτης και ιστορικός. Πιστός ακόλουθος του Κωνσταντίνου και αυτόπτης μάρτυρας της Άλωσης.
Κάρολος Α΄ Τόκκος: Λατίνος κόμης Κεφαλληνίας και δούκας Λευκάδας. Ηττήθηκε από τους Βυζαντινούς το 1427.
Θεοδώρα Τόκκο: Ανιψιά του Καρόλου Α΄, σύζυγος του Κωνσταντίνου. Πέθανε το 1429 ή 1430 χωρίς να αποκτήσει απογόνους.
